Choroby psychiczne

Tym razem zamieszczam dłuższy post poświęcony naukowemu podejściu do chorób psychicznych. Sporo będzie tu nazwisk i przypisów, ale tak funkcjonuje nauka (i bardzo dobrze!). Mam nadzieję, że wiedza ta przyda się Wam w zrozumieniu współczesnej koncepcji tego typu chorób. A więc zaczynamy!

Zdaniem Silvana Galderisi, Andreasa Heinza, Marianne Kastrup, Juliana Beezholda i Normana Sartoriuse’a definicja zdrowia psychicznego zaproponowana przez Światową Organizację Zdrowia WHO swoje podstawowe założenia czerpie z “perspektywy hedonistycznej i eudajmonii, w których kluczową rolę przypisuje się dobrostanowi i wydajności”. Z kolei zdaniem CLM Keyesa “dobrostan obejmuje emocjonalne, psychologiczne i społeczne dobre samopoczucie i zakłada przeżywanie pozytywnych uczuć (np. szczęścia, satysfakcji), posiadanie pozytywnych postaw wobec własnych obowiązków i wobec innych ludzi oraz pozytywne funkcjonowanie (np. integracja społeczna, aktualizacja i spójność)” (Keyes 2014: 179–192, za: Galderisi, Heinz, Kastrup , Beezhold, Sartorius 2017: 407). Autorki i autorzy pracy “Propozycja nowej definicji zdrowia psychicznego” zauważają jednak w tej definicji podstawowy błąd, gdyż ludzie o dobrym zdrowiu psychicznym także odczuwają wiele negatywnych emocji, takich jak smutek, gniew, czy rozpacz. Autorki i autorzy zwracają na przykład uwagę, iż “większość nastolatków często jest niezadowolona ze swojej sytuacji społecznej i nie posiada spójności społecznej”. Zapytują retorycznie: czy to oznacza, że ci nastolatkowie i nastolatki doświadczają choroby? Należy postawić pytanie, jaką definicję zdrowia psychicznego przyjąć, aby uniknąć licznych błędów związanych z utożsamianiem zdrowia psychicznego z dobrostanem psychicznym.

Galderisi, Heinz, Kastrup, Beezhold, Sartorius uważają, że podnoszenie wymagań dotyczących zdrowia psychicznego może ewokować oczekiwania nie do spełnienia, czego skutkiem może być to, że większość ludzi ukrywa swoje emocje udając, że znajdują się w stanie szczęścia. Może to też prowadzić do izolacji, gdy ludzie są smutni, źli lub zrozpaczeni. Owe badaczki i badacze tak przedstawiają ryzyko, jakie wiąże się z definicją zdrowia psychicznego WHO czy Keyesa: “(...) pojęcie pozytywnego funkcjonowania („może działać wydajnie i owocnie”), zgodnie z tradycją eudajmonii, budzi pewne obawy, ponieważ sugeruje, że osoba w zaawansowanym wieku lub w złym stanie fizycznym, albo w sytuacji politycznej, która uniemożliwia pracę, nie jest z definicji zdrowa psychicznie”.

Źródłem definicji zdrowia psychicznego jest przede wszystkim kultura. Przez wieki, rozmaite grupy religijne dostarczały wyjaśnień tego, czym jest choroba psychiczna, najczęściej utożsamiając ją z karą boską za grzechy usprawiedliwiając złe warunki w jakich osoby chore żyły, ograniczenia im narzucane i złe traktowanie ze strony społeczeństwa (Colton 2015: 9). Dopiero w XVIII wieku Philippe Pinel, francuski lekarz i Wiliam Tuke zaproponowali teorię według której ludzie zachowywali się w sposób nieprzewidywalny i niezgodny z normą nie z powodu braku woli, czy religijnych przewin, ale z powodu fizycznych zmian w swoich mózgach. Przekonywali, że takie osoby nie są chore z powodu jakiejś własnej winy, stąd powinny być traktowane w ludzki sposób, czyli odmiennie niż wówczas miało to miejsce. Osoby uznane za chore najczęściej były przetrzymywane w domach, lub placówkach karnych, w tym - w więzieniach.

W XX wieku lekarze zaczęli wyjaśniać zaburzenia psychiczne w kategoriach choroby będącej wynikiem uszkodzenia mózgu lub dziedzicznej spuścizny. Badania nad tego typu chorobami nabrały znaczenia szczególnie po I wojnie światowej, kiedy powracający z frontu żołnierze cierpieli z powodu nerwic wojennych (shell shock). Jak odnotowuje Colton, uznanie, że “uszkodzone, zdewitalizowane komórki mózgu nie mogą się odnowić i podobnie niewiele można zrobić w przypadku wad dziedzicznych doprowadziło do pesymizmu w odniesieniu do możliwości leczenia” (Parliament of Canada 2004, za: Colton 2015: 10). W związku z tym naukowym paradygmatem zaczęły powstawać “domy dla obłąkanych”, które były odizolowane, a pacjent trafiając do nich, najczęściej spędzał w nich całe życie.

Jednak GE Vaillant twierdzi, że możliwe jest zidentyfikowanie elementów o uniwersalnym znaczeniu dla zdrowia psychicznego, które niezależne są od różnic kulturowych (za: Galderisi, Heinz, Kastrup, Beezhold, Sartorius 2017: 407-408). Galderisi, Heinz, Kastrup, Beezhold i Sartorius proponują więc następującą definicję:

“Zdrowie psychiczne jest dynamicznym stanem wewnętrznej równowagi, która umożliwia osobom wykorzystywanie ich umiejętności w harmonii z uniwersalnymi wartościami społecznymi. Podstawowe umiejętności poznawcze i społeczne; zdolność rozpoznawania, wyrażania i modulowania własnych emocji, a także współczucia dla innych; elastyczność i zdolność radzenia sobie z niekorzystnymi zdarzeniami w życiu i pełnienia funkcji w rolach społecznych; także harmonijny związek między ciałem a umysłem to istotne składniki zdrowia psychicznego, które przyczyniają się w różnym stopniu do stanu równowagi wewnętrznej” (Ibidem: 408).

Co ważne, w definicji tej równowaga wewnętrzna jest uważana za „stan dynamiczny”, co pozwala zwrócić uwagę na fakt, że różne okresy życia człowieka (dojrzewanie, rodzicielstwo, przejście na emeryturę) naruszają ową równowagę i mogą wymagać zmian. Co więcej, elementy te nie muszą występować w pełnym wymiarze. Mogą one raczej przyczyniać się w różnym stopniu do zdrowia psychicznego “przez to, że w pełni rozwinięte zasoby mogą zrównoważyć utratę zasobów w innych obszarach” (Ibidem).

Mam nadzieję, że niniejszy skrót wniesie coś do Waszego rozumienia chorób psychicznych :).