Zdrowie psychiczne a terapia Gestalt - w labiryncie, który sam(a) sobie zbudował(e/a)m

Do zagadnienia zdrowia populacji możemy podchodzić na dwa sposoby. Dopiero łącznie obie perspektywy, które stanowią zestaw konceptów teoretycznych i wskazań metodologicznych, dają obraz sytuacji zdrowotnej populacji i stanowią punkt wyjścia dla badań i praktyki w tym obszarze (Hoven, Amsen 2019: vii).

Pierwsze ujęcie to perspektywa ekospołeczna, w ramach której zdrowie postrzegane jest jako produkt zagnieżdżonych “poziomów”, które obejmują naszą biologię, zachowania, sieci społeczne, rodziny, nasze wspólnoty i miejsca i kraje, w których żyjemy. W tym wypadku skupiamy się na rozpoznawaniu charakterystyk wszystkich tych poziomów, celem zrozumienia tego, jak zdrowie jest wytwarzane.

Druga perspektywa to ujęcie cyklu życia, wedle którego zdrowie jest tworzone w przeciągu całego życia, obejmując również okres prenatalny i perynatalny. Oznacza to, że nasze zdrowie (jako dorosłych ludzi) to produkt naszej ekspozycji w macicy (in utero), środowisku, gdy jesteśmy niemowlętami, i naszej ekspozycji i zachowań w okresie dorosłości.

Łącznie obie ramy postrzegania zdrowia tworzą obraz wieloczynnikowej produkcji zdrowia, gdzie my jednostki jesteśmy osadzeni w wielorakich środowiskach i historiach, i jako takie jest ono wypadkową złożonych układów czynników przyczynowych, które produkują zdrowie jakiego doświadczamy od najwcześniejszych lat dziecięcych (Ibidem). Perspektywy te, zbiegając się w jednym punkcie, tworzą humanistyczny obraz człowieka. Nazywany jest "trzecią siłą", obok psychoanalizy i behawioryzmu (Maslow 1962, za: Chu 1993: 15). Te dwa ostatnie podejścia mają tę słabość, że są mocno deterministyczne. Psychoanaliza ukazuje człowieka zdeterminowanego przez historię jego życia, zaś behawioryzm przez bodźce z otoczenia. Gubi się w nich "samokreacja i kreatywne możliwości jednostki" (Ibidem).

Victor Chu podkreśla: "Psychologia Humanistyczna ukazuje (...) obraz zdrowego człowieka, który sam sobą kieruje, jest zdolny odrzucić brzemię dawnych konfliktów i prowadzić satysfakcjonujące życie w teraźniejszości" (Ibidem).

Chu wskazuje na możliwe doświadczenie terapeuty:

Jakże często ja sam, zrozpaczony poddawałem się terapii jako klient. Nie widziałem wyjścia z labiryntu, który sam sobie zbudowałem. Byłem kompletnie niezadowolony z siebie, ze swoich kontaktów, ze wszystkiego. Znajdowałem się u kresu sił. I jakże często zaczynałem żyć na nowo - po prostu dzięki ludziom, którzy (o cudzie!) akceptowali mnie takim, jakim byłem, cieszyli się na mój widok, traktowali poważnie i wysłuchiwali. Płakali i radowali się wraz ze mną. Dzięki temu odzyskiwałem zaufanie do siebie. Węzeł, zaplątany we mnie, rozsupływał się. Zaczynałem postrzegać siebie innymi oczyma. Znowu mogłem troskliwie i odpowiedzialnie zajmować się sobą i swoim otoczeniem. Podczas terapii nie zawsze musiałem pracować nad własnym problemem, aby odkryć, w jaki sposób przywrócić na nowo sens życiu. Często widywałem, jak klienci z głębokimi zaburzeniami, mający objawy depresji i autodestrukcji, zagrożeni samobójstwem, niejednokrotnie po długiej hospitalizacji albo terapii rozkwitają w atmosferze, która wyraża się w formule: "Szanuję i lubię cię" (Ibidem: 16).

Psychoterapia Gestalt rozwijana przez Fritza Perlsa i jego żonę Laurę postrzega zdrowy organizm jako zdolny do wchodzenia we właściwe interakcje z otoczeniem (Perls 1947).

Chu zauważa, że "organizm musi mieć motywację, by móc zbliżyć się do otoczenia". Do opisu owej motywacji psychoterapia Gestalt stosuje terminy takie, jak "samoregulacja organizmu" i "powstawanie i niszczenie postaci". Ta pierwsza oznacza zdolność organizmu do sterowania własnymi zachowaniami, co umożliwia mu samorealizację i znalezienie otoczenia, które najlepiej się do tego nadaje. Chu opisuje ów proces następująco:

Proces ów przebiega w taki sposób, że w organizmie raz po raz jakaś figura pojawia się w centrum uwagi. Tworzy się w tle jego aktualnego stanu ogólnego. Może to być spostrzeżenie, potrzeba popędowa, wrażenie poznawcze lub emocja (...). Stosunek figura-tło tworzy się w procesie: W każdej chwili pojawia się jakaś figura, np. potrzeba, i dąży do zamknięcia. Organizm, podejmując skuteczny kontakt z otoczeniem, zaspokaja tę potrzebę (...). Wtedy postać (Gestalt) dopełnia się (zniszczenie postaci) i ponownie powraca do tła, czyniąc tym samym miejsce dla nowej figury. Proces nieustannego powstawania i niszczenia postaci (Gestalt) stanowi jądro samoregulacji organizmu (Ibidem: 19).

Budowanie i niszczenie postaci nie jest procesem nieświadomym i automatycznym. O szczegółowych definicjach pozostałych pojęć psychoterapii Gestalt (1) awarness - świadomość i postrzeganie, 2) kontakt, dialog, agresja opowiem w innym miejscu. Tutaj jedynie zarysuje, czym jest dla Chu "zintegrowana jednostka":

Zintegrowana jednostka reaguje (...) "całą sobą": psychika, umysł i ciało współpracują, stopione w jedność. Cała uwaga i energia skupia się na jednej rzeczy, ogniskuje się na niej. Dzięki temu dążenie jednostki nabiera niesłychanej mocy. Jest ona totalnie zaangażowana, jest cała w środku sprawy. Jest ze sobą zgodna - niepodzielna (Ibidem: 17-28).

Choroba afektywna dwubiegunowa może zostać opisana w kategoriach dezintegracji jednostki. Jest to temat szeroki i zostawię go na inną okazję. Przypomnę tu jedynie, że zespół depresyjny i maniakalny cechuje się następującymi stanami:

• Depresja jest zespołem o zróżnicowanych przyczynach, patofizjologii i przebiegu klinicznym, charakteryzującym się występowaniem objawów: behawioralnych (takich jak obniżenie napędu psychoruchowego albo pobudzenie psychoruchowe, zubożenie mimiki, zaniedbywanie siebie, wycofanie społeczne), emocjonalnych (występujące obniżenie nastroju, utrata zainteresowań, anhedonia, brak reakcji emocjonalnej na bodźce, psychiczne i somatyczne objawy lęku), poznawczych (spowolnienie toku myślenia, spowolnienie tempa wypowiedzi Zmniejszenie głośności wypowiedzi, pseudootępienie, depresyjne osłabienie koncentracji, zapamiętywania, przypominania, zaburzenia treści myślenia poczucie winy, pesymizm ruminacje depresyjne ) i biologicznych (okołodobowe wahania nastroju, bezsenność, zmniejszony apetyt, utrata masy ciała, spadek libido, anergia, zaparcia), z dominującym chorobowym zaburzeniem życia uczuciowego i emocjonalnego (Cleare, 2008, za: Radziwoń – Zaleska, dostęp 13.12.2021).

• Zespół maniakalny związany jest z występowaniem zaburzeń nastroju (nastrój maniakalny), zaburzeń napędu psychoruchowego (podniecenie maniakalne), zaburzenia niektórych procesów fizjologicznych i metabolicznych oraz rytmów biologicznych, zaburzenia emocji (dysforia).

Znajdujemy się wówczas w labiryncie, który nie do końca sami sobie zbudowaliśmy. Czynności neuronalne naszego mózgu ulegają zaburzeniu, jednak przekłada się to na nasze realne działania. Z tej perspektywy metafora labiryntu ma sens. Poświęcę jej jednak uwagę w innym poście.

Mam nadzieję, że to krótkie wprowadzenie do terapii Gestalt zachęci Was do przyjrzenia się temu ciekawemu ujęciu i metodzie leczenia.